Besinlerden alınabilen iyodun yetersizliği durumunda, çocuklarda büyüme geriliği, zeka ile ilgili sorunlar, erişkinlerde ise guatr (tiroit bezinde büyüme), tiroit nodülü ve hipotiroidi gibi hastalıklar ortaya çıkmaktadır.
Sağlıklı beyin gelişimi ve büyümenin temel taşlarından olan tiroit hormonlarının üretilebilmesi için vücuda yeterli miktarda iyot alınması gerekmektedir. Deniz suyu ve toprakta doğal olarak bulunan iyot aynı zamanda, deniz ürünleri, et, süt ürünleri, yumurta gibi besinlerden de karşılanabilir. Eğer, beslenme yolu ile yeteri kadar iyot alınamazsa sorun kronikleşir ve buna bağlı problemler ortaya çıkar. İyot eksikliğini küresel bir sorun haline getiren en önemli etken ise toprak ve sularda yeterli miktarda iyot bulunmamasıdır.
İyot eksikliği nedeniyle ortaya çıkan tiroit hastalıklarının başında ise guatr gelir. İstatistiklere göre, dünyada yeterince iyot alamadıkları için 740 milyon kişi guatr hastalıklarından etkileniyor. Tiroit bezinin büyümesine bağlı olarak ortaya çıkan bu sorunda hastanın şikâyetlerinin, ancak hormon düzeyleri belirgin olarak düşmeye başladığında ortaya çıktığına işaret ediyor.
İyot eksikliğinin belirtileri nelerdir?
Tiroit hormonu düşüklüğünde metabolizma yavaşladığı için kilo alma hastalardaki en yaygın şikayetlerden birini oluşturuyor. Bununla birlikte, halsizlik, cilt kuruluğu, saç dökülmesi, ciltte kalınlaşma, kabızlık, soğuğa tahammülsüzlük, saç ve tırnaklarda kırılma, adetlerde düzensizlik, unutkanlık zamanla ortaya çıkan yakınmalar arasında gösteriliyor. Daha ilerlemiş durumlarda ise konsantrasyon güçlüğü, depresyon, duygu durumunda dalgalanmalar, kalp ve akciğer yetersizliği gelişebiliyor. İyot eksikliğinin uzun dönemde kadınlardaki en önemli etkilerinden biri ise infertilite (kısırlık) dir.
Ancak bu belirtiler erişkinlerde daha net görülebilmekte ve tespit edildiğinde tedavi edilebilir olmaktadır. Oysa yaşamın ilk yıllarında çocukta çok da fark edilmeyecek şekilde, kalıcı zeka geriliğine yol açmaktadır. Gebelik ve emzirme döneminde ciddi iyot eksikliği yaşayan annelerde, düşük, erken doğum, doğumsal anomaliler ve bebekte hipotiroidi (tiroid hormon eksikliği), zeka ve gelişme geriliği, işitme ve konuşma bozuklukları görülebiliyor. Bu dönemde bebeğinizin dilinin büyük olması, ağzına sığmaması sizin için uyarıcı olmalıdır.
Yeni doğanda hipotiroidiyi erken tespit edebilmek için her doğan bebekte “topuk kanında” TSH hormon kontrolü yapılmaktadır. Topuk Kanı Tarama Tarama Testi; Tiroid Hormon Eksikliği, sık görülen metabolik hastalıklardan bazılarına (Fenilketonüri, Biyotidinaz eksikliği) erken tanı koyulabilmesi ve çocuklarda zeka geriliği ve önlenebilir birtakım sorunların önlenebilmesi açısından olmazsa olmazdır.
Önlenebilir zihinsel geriliğin de başlıca nedenin iyot eksikliğidir. Dünyada her yıl doğan yaklaşık 50 milyon çocuk, annelerinin diyetinde yeterince iyot bulunmaması yüzünden farklı ölçülerde zeka geriliği riskiyle karşı karşıya kalmaktadır. Çalışmalar, büyüme geriliği olan çocuklarda iyot eksikliğini tedavi etmenin, büyüme üzerinde olumlu etkilerinin olduğunu göstermektedir.
İyot eksikliği nasıl tedavi edilir?
İyot eksikliğinde korunma tedavisi gıdalarla yeterli iyot alımıyla başlıyor. İşlenmemiş deniz ve kaya tuzu ise önemli doğal iyot kaynağını oluşturuyor. İyottan zenginleştirilmiş tuz ise iyot eksikliği ile mücadelenin en etkin yoludur. Ancak bu amaç için fazla miktarda tuz kullanımına gerek yoktur. Günde sadece 2 gram iyotlu tuzun sürekli kullanılıyor olması iyot ihtiyacını karşılamaya yeter ki şu anda Türkiye’de günlük tuz kullanımı 15 gram civarındadır ve bu miktar da kap ve böbrek hastalıklarına zemin hazırlayabilecek kadar fazladır. Dolayısıyla amacımız ne iyot eksikliği yaratacak kadar az tuz kullanmak, ne de başka has talıklara neden olacak kadar fazla tuz kullanmaktır. Tuzdaki iyotun korunması için nemli olmayan, ışık görmeyen kapalı kaplarda saklan ması ve yemeğe piştikten sonra ilave edilmesi önem taşıyor. Belirgin iyot eksikliği tespit edilmiş kişilerde ise hekim tarafından iyot preparatları önerilebilir.
Ülkemizde 1999 yılından bu yana iyot eksikliği/guatr ile mücadele amacı ile sofra tuzlarına iyot ekleniyor. Bu korunma politikasının guatrı olmayan yeni nesillerde guatr gelişme olasılığını belirgin olarak azaltmıştır.
Tiroid bezinin tamamının ya da bir kısmının fazla çalıştığı durumlarda ise aşırı iyot kullanımı sorun oluşturabilir. Bu yüzden bilinen tiroid hastalığı olan kişilerin dışarıdan iyot alımı konusunda hekimlerine danışmaları en doğrusudur.
