Fiziksel etkenin büyüklüğüne, vücutta geldiği bölgeye göre yaralanmanın şiddeti değişir. Tüm yaralanmalarda ana kural her yaralanmanın tahmin edildiğinden çok daha ciddi problemlere neden olabileceğidir. Bu nedenle tüm yaralanmaları ciddiye almak ve doktora danışmak, istenmeyen bir çok prob lemin oluşmasını engeller.
Tüm yaralanmalarda temel 3 hayati bulgunun kontrolü gerekir. Bunlara ingilizce başharfleri nedeniyle yaralanmanın "A B C" si denir. Konuşan, et rafına tepki veren kişilerde kontrol edilmesine gerek yoktur. Ancak özellikle bilinci kayıp hastalarda bakılması önemlidir.
Yaralanmanın Kontrol Edilmesi Gereken 3 Temel Bulgusu (ABC’si)
A- Hava yolu (Airway); Yaralanma geçirmiş hasta soluyamıyorsa başı geriye doğru alarak dilin ha va yolunu tıkamasına engel olun. Ağızda veya gırtlağı tıkamış yabancı cisimleri çıkarın.
B- Solunum (Breathing); Hava yolu açıkken solunum yoksa akciğerde bir problem var demektir.
C- Dolaşım (Circulation); Hastanın kalbinin çalışıp çalışmadığının kontrolüdür.
Bu üç bulgunun doğru olarak değerlendirilmesi ve ilk yardımı yalnız ilk yardım eğitimi almış kişiler tarafından yapılmalıdır. Bu tür sorunlar varsa çevreden yardım isteyin ve derhal bir ambulans çağırın. En kısa zamanda bir ilk yardım eğitimi alın.
Yaralanma tiplerine geçmeden önce yaralanmalara müdahalede genel prensiplere göz atmak gerekir. Öncelikle ilkyardım her vatandaşın bilmesi gereken, yetersiz olduğu takdirde zarar verebileceği bir uygulamadır. Sağlık kuruluşuna gidinceye kadar yaralıya en az müdahaleyle en fazla yarar sağlanmalıdır.
• İlkyardım esnasında yaraya antibiyotikliağrı kesici krem, yoğurt vb. sürmeyin. Sağlık personeline zorluk çıkartır.
• Çok kirli yaraysa kir gidene kadar yıkayın.
• Kanama varsa; temiz bir bez alın, kanamayı kesecek kadar (ne fazla, ne az) bastırın.
• Yanık varsa temiz bezle veya daha iyisi mutfakta kullanılan streç filmle hafifçe sarın.
Kafa Yaralanmaları
Bulgular; Saçlı deride yaralanma, bilinç ve durum bilgisinde kayıp, kafa kemiklerinde kırık ve şekil bozukluğu, göz etrafında gözlük biçiminde morluk, kulak ve burundan şeffaf sıvı (beyin-omurilik sıvısı) gelmesi, göz bebeklerinde eşitsizlik veya ışığa cevap vere memesi, duyu ve hareket kaybı.
İlk yardım; ABC'ye bakın ve gerekirse ve ilk yardım eğitiminiz varsa tedavi uygulayın, muhtemel boyun kırığı olabileceğini unutmayın ve boynu güvence altına alın. Kanama varsa kontrolünü sağlayın, başlangıçtaki bilinç ve durum bilgisi durumunu kaydedin, derhal 112’yi arayarak ambulans çağırın.
Göğüs Yaralanmaları
Göğüs ağrısı, solunum zorluğu, morarma, göğüs duvarında anormal hareket eden kırık bölge, nefes alıp verme sırasında hava girip çıkan yara varsa göğüs yaralanması olabilir.
İlk yardım; ABC'ye bakınız. Göğüste anormal hareket eden kırık bölge varsa mukavva, kitap gibi sert bir cisimle destekleyin ve anormal hareketi engelleyin. Hava girip çıkan göğüs yaralanmasında yara temiz veya steril bir örtüyle kapatın ve hava geçirmeyen ek bir örtü ile hava giriş çıkışını engelleyin, derhal 112’yi arayarak ambulans çağırın.
Karın Yaralanmaları
Künt (kesici cisimle olmayan) karın yaralanmalarında dışarıdan önemli bir problem yokmuş gibi gözükmesine rağmen, karaciğerdalak gibi organlarda patlama sonucu iç kanamalar ve hayati tehdit eden durumlar olabilir. Burada şoka karşı uyanık olun.
Bağırsakların dışarı çıktığı geniş yaralanmalarda, bağırsaklar içeri itilmeden üzeri temiz ıslak bezle örttükten sonra sıvı geçirmeyen aliminyum folyo veya streç film gibi ikinci bir katla örtün, derhal 112’yi arayarak ambulans çağırın.
Göz Yaralanmaları
Göze herhangi bir yabancı bir cisim girmesi durumunda kesinlikle çıkarmaya çalışmayın. Gözü temiz bir bez ile kapayın. Göze kimyasal bir madde sıçramış ise suyla gözü 10 dakika yıkayın. Sonrasında derhal bir göz uzmanına başvurun.
Burun Yaralanmaları
Burun yaralanmalarında şişme ve etrafında morluk yaygındır. Gözden kaçan kırıklar olabileceği için mutlaka doktora başvurun.
Burun kanamalarında burun kanadına 10 da kika baskı yapın. Bu arada hasta oturur pozisyonda olmalıdır. Kanama durmazsa ıslak ince bir pamuk par çası burna sokularak üzerinden yeniden 10 dakika baskı uygulayın.
İskelet Sistemi Yaralanmaları
Kırık ve çıkıklarda vatandaşlarımızın bilmesi gereken en önemli konu atel uygulamasıdır. Atel kırık ve çıkıklarda sağlık hizmetine erişinceye kadar yaygın bir şekilde kullanılır. Atel uygulanmasında amaç; ek yumuşak doku yaralanmalarını engellemek, ağrıyı azaltmak, hasarlı bölgede kanamayı kontrol etmek, hasta taşımasını kolaylaştırmaktır. Atel olarak en ideal malzeme U biçimindeki kıvrılmış mukavvadır. Gerektiğinde karton, tahta, dal parçası atel için kullanılabilir. Bu mukavva kırık bölgenin bir alt ve bir üst eklemini içine alacak uzunlukta olmalıdır. Hazırlanmış atel bir sargı bezi ile sarılır.
Bel ve boyun kırıkları; Yanlış hareketlerin felçlere veya ölüme yol açabileceği unutmayın. Özellikle boynu taşıma esnasında hareket ettirmeyin. Gövdeyi ise en az 3 kişi tarafından kesinlikle bükmeden taşıyın.
Omuz, üst kol, dirsek, önkol, el bileği kırık ve çıkıkları; Üçgen kol askısı ile kırık bölgesi sabitleyin. Bu destekle kırık kemiğin altındaki ve üstündeki eklemi de sabitleyip hareketsiz hale getirin.
Bacak kırık ve çıkıkları; Bacak hafifçe aşağıya doğru çekilerek biçim bozukluğu kısmen düzeltilir ve mümkün olduğunca bu şekilde sabitlenir. Bu destekle kırık kemiğin altındaki ve üstündeki eklemi de sabitleyip hareketsiz hale getirin.
Açık kırıklar; Yara varsa ve çok kirli ise yıkayın, belirgin pislik yoksa yıkamadan temiz bir örtü ile örtün. Kırık uçları dışarıda ise içeri itmeyin. Atelle kırık kemiğin altındaki ve üstündeki eklemi de sabitleyip hareketsiz hale getirin.
Büyük eklem çıkıkları; Omuz, kalça ve diz çıkıklarında tespit (sabitleyip hareketsiz hale getirme) işlemini hastanın en rahat edeceği pozisyonda yapın.